Bilişsel tuzaklar; sizin düşünce ve yorumlamalarınızda yanıltıcı-gerçekçi olmayan düşünce biçimlerinizdir. Her bireyin değişen ölçülerde yaşadığı bu tuzaklar zihinsel işleyişin bir parçasıdır. Ancak yoğun bir şekilde zihninizi çarpıtmalara yorarsanız, yanlış düşünceleri doğrularınız sanmak sizi yanıltabilir.

Şimdi zihninize hükmeden 10 bilişsel tuzağı birlikte inceleyim:

• Keyfi çıkarımlar/Sonuca atlamalar: Destekleyici kanıtlar olmadan kendinizi belli bir sonuca ulaştırmaya çalıştığınız durumlardır. Sadece algılarınız doğrultusunda bir sonuca varmayı hedeflersiniz.

“Tavuk fileto ile salata yersem asla doymayacağımı biliyorum.’’

‘’Sağlıklı beslenme programını uygulasam bile ideal kiloma ulaşmam imkânsız.”

• Seçici soyutlama/ Zihinsel filtreleme: Yaşadığınız bir durumla ilgili olumlu pek çok açıklama ve bağlamı göz ardı edip sadece tek bir yöne takılı kalmanız; büyük resmi kaçırmanızdır.

Haftalık olarak kilo veriyorsunuz ve daha fazla egzersiz yapıyorsunuz. Ama gün içinde bir miktar atıştırmalık yediğiniz için kendinizi suçlu hissedip battı balık yan gider düşüncesiyle programınızı bırakıyor musunuz?

Hala geçen haftaya göre hafif olduğunuzu, sporun zihninize ve bedeninize ne kadar iyi geldiği gibi diğer olumlu gelişmeleri bir anda göz ardı ettiğinizi fark ettiniz mi? Bu tür bilişsel tuzak, başarılarınızı gölgeleyerek motivasyonunuzu ve kendinize olan güveninizi zedeleyebilir.

• Aşırı Genelleme: Bir iki kez yaşadığınız deneyimi temel alarak benzer bir olayla karşılaştığınızda genelleme yapabilirsiniz. “Her zaman”, “asla”, “hiç”, “tamamen” gibi sözcükleri sıkça kullanabilirsiniz.

Belki de daha önce kendi kendinize uygulamaya çalıştığınız zayıflama diyeti denemesinde başarısız olmuş olabilir ve bu deneyim üzerinden "Ben asla kilo veremem, hiçbir diyet işe yaramıyor, her zaman kilolu kalacağım " gibi bir genellemeye varabilirsiniz.

Henüz size uygun olan beslenme programını bulamamış veya bu süreçte sizi destekleyen, yorulduğunuz zamanlarda sizi ayağa kaldıracak birilerine ihtiyaç duyuyor olabilir misiniz? Kendinize uymayan planlara zorlayarak yaptığınız kısıtlayıcı diyetler yüzünden sarsılmış olabilirsiniz.

• Büyütme & Küçültme/ Olumluyu yok sayma: Başarılarınızı küçük, hatalarınızı büyük gördüğünüz durumlarla karşılaşabilirsiniz.

Sağlıklı beslenme programınıza başladıktan sonra belirli bir süre disiplinli bir şekilde uygulamış ve hedeflediğiniz gibi kilo verdiğinizi varsayalım. Ancak, bir gün diyetinizi bozmuş ve istediğiniz yiyecekleri yediniz. Bu durumda, başarılı diyet günlerinizi hiçe sayarak kendinizi kötü hissedebilir ve yaptığınız tek hatayı büyüterek "Ben disiplinli bir insan değilim" gibi olumsuz bir tanımlama yapabilirsiniz. Başarılarınızı yok sayarak tam da adapte olduğunuz haftada negatif etkilenip daha iyi bir yaşam fırsatını kaçırmanıza sebep olabilirsiniz.

• Ya hep ya hiç şeklinde düşünme: Katı bir tutum ve davranış sergileyip olayları siyah veya beyaz durumuna indirgemektir. “Gri” bölgede kalmayı seçimsizlik olarak yorumlayabilirsiniz. Bu düşünce tarzı, durumları aşırı basitleştirir, sorun çözme yolunu tıkayabilir.

“Zaten kiloluyum giydiğim hiçbir şey yakışmayacak”

Oysa ki bir zamanlar çok severek aldığın kıyafetti, belki de sadece o gün o kıyafetin günü değildir. Gardrobundan, başka bir şey denemeye ne dersin?

• Kişiselleştirme: Sizinle ilgili olmayan bir olayı kendinizle bağlantılı görüp olayın olumsuz sonuçlarından kendinizi sorumlu tutabilirsiniz.

Arkadaşlarınız ile bir yemeğe gittiniz ama menüde size uygun yiyecekler bulamadınız ve diyet programınızdaki ilerleyişini engelleyeceğini düşündünüz. Oysa bu durumda sizinle ilgili olmayabilir... Belki de restoranın, menüsünde yeterli seçenek sunmamasından kaynaklanıyor olabilir. Bir sonraki sefere gideceğiniz yere önceden bakarak öncesinden hazırlıklı olabilirsiniz.

• Felaketleştirme: Zihniniz olayın muhtemel sonuçlarını görmezden gelip en kötüsünü düşünebilir. Aynı zamanda gerçekleşecek “felaketin” sonuçlarıyla başa çıkamayacağınız yanılgısına düşebilirsiniz.

"Bu hafta da kilo veremezsem; eşim beni bir daha asla beğenmez, kesin ayrılırız." Kurduğunuz ilişki ve hissettiğiniz bağ fiziksel özelliklerinizden çok daha büyüktür. ‘’Ayrılır’’ düşüncesi, sizi bu günlere kadar taşıyan bütün değerleri görmezden gelerek en kötü sonuca doğrudan atlamanıza sebep olur.

• Sözel kurallar/-meli-malı ifadeleri: Olayların hep beklediğiniz biçimde olması gerektiğini düşünebilirsiniz. Bu düşünce tarzı sizde ve çevrenizde baskı oluşturarak, farklı bakış açılarını görmenizi engelleyebilir.

"Tabağımda artan yemek bırakmamalıyım.’’ gibi kurallaşmış düşünce tarzı gereksiz yere yemeğe takıntılı hale gelmenize, açlık ve tokluk hissini doğru bir şekilde algılayamayıp sağlıksız beslenme alışkanlığına neden olabilir.

• Zihin okuma /Falcılık: Diğer insanların ne düşündüğünü bildiğinize ve onların da sizin ne düşündüğünüzü bildiklerine inanmaktır. Bir anlamda niyet okuma davranışıdır ve karşınızdaki kişi inandığınızın aksini söylese de sizin vardığınız sonuç sabittir.

Spora gittiğiniz bir gün birinin size baktığını gördünüz ve ‘’Şişman olduğumu düşünüyor, kendisi çok atletik olduğu için beni küçümser gibi baktı.’’ diye düşünmüş olabilirsiniz ancak belki de sadece sizi birine benzetmiştir.

• Etiketleme: Daha gerçeği kapsayacak değerlendirmeler yapmak yerine kendinize veya çevrenize genel etiketler yapıştırmanızdır. Bir kere bu sıfatlara sahip olduğunuzu düşündükten sonra bunu doğrulayacak şekilde davranabilirsiniz.

Bir kişiyi "şişman" olarak etiketlediğinizde o kişinin sağlıksız, özgüvensiz ve bakımsız olduğu gibi varsayımlarına kapılarak o kişiyi yargıladığınız ve dostluk kurmak istemediğiniz oldu mu? Belki de dış görünüşünden çok daha fazlası olduğunu anlayabilecek kadar zaman tanımak daha iyi bir yoldur.

Tek seferde birden fazla düşünme hatası da yapılmış olabilir!

"Gluten tüketimi tüm insanlar için zararlıdır." şeklindeki bir düşünce, genelleme ve keyfi çıkarım hatalarını içerebilir. Herkesin vücudu glutene farklı yanıt verebilir ve bazılarımız için gluten tüketimi sağlığı etkilemezken, gluten hassasiyeti olan bireyler için tüketim miktarına bağlı olarak gaz, ishal, sindirim güçlüğü gibi yan etkileri olabilir.